…. Tôi sinh ra và lớn lên trong vùng đất châu Ô, châu Rí ngày xưa khi cuộc chiến Việt Nam đang diễn ra đầy khốc liệt trên khắp mọi miền quê hương. Nhưng Huế vẫn được ví như… nàng công chúa ngủ trong rừng. Trong tiếng bom đạn não lỏng xa xa, gần gần đêm ngày dội về Huế. Nếp sống đơn giản của giới bình dân và nếp sống quý phái kiểu Huế của những gia đình tương đối khá giả từ thời tiền chiến vẫn còn đậm nét trong chiến tranh.
Tôi từ làng quê lên Huế học từ thời đệ thất Hàm Nghi năm 1959. Tôi học lịch sử công chúa Huyền Trân và thường đi trên con đường Huyền Trân Công Chúa.
Có thể nói mà không lo bị hài tội là cường điệu, đại ngôn khi cho rằng, con đường Huyền Trân Công Chúa Huế nổi tiếng vào thời tuổi trẻ của tôi không chỉ vì danh vị của bậc anh thư bảy trăm năm trước mà vì những giai nhân tài sắc của một gia đình thời hiện đại: Gia đình bác Trần Kiêm Phổ và những người con gái đã làm xao xuyến bao chàng trai gạo cội Huế cũng như vãng lai; kể cả học trò trong Quảng ra thi.
Với giới nam nhi đủ mặt của Huế một thời thì con đường Huyền Trân Công Chúa bắt đầu từ cầu Ga. Từ nơi đó nhìn phía bên trái có một cái “ki ốt” nhỏ, lai lịch dựng lên không biết thời nào, nhưng trong mắt những chàng trai Huế thì nó có từ khi trở thành nhà sách Uyên Bác. Nhà văn Dương Mãn viết:”Nơi đó là ki-ốt bán sách báo của chị em ca sĩ Hà Thanh. Đây cũng là nơi quy tụ nhiều cây si tới mua sách báo thì ít mà ngẩn ngơ nhìn ngắm… thì nhiều.”
Bác Trợ Phổ là trưởng tộc dòng họ Trần trong thế hệ học trò chúng tôi. Đối với các chị, tôi ở vai vế đàn em vừa về mặt tuổi tác, vừa về mặt quan hệ huyết thống nên chỉ biết các bà chị của mình rất nổi tiếng. Chị Tố Cần, nổi tiếng là người đẹp Đồng Khánh vang bóng một thời, nhưng không tránh khỏi chuyện tình duyên lận đận. Chị Hà Thanh là một danh ca với tiếng hát trong ngần như nước sông Hương. Nhưng tình duyên cũng nửa đường gãy gánh. Chị Phương Thảo đẹp đoan trang như bức tranh nghệ thuật. Nhưng chuyện tình của chị cũng đẹp mà buồn như tình sử Love Story!
Với những khuôn mặt nổi tiếng như các chị và các lang quân của mấy chị thì chuyện tình nghĩa riêng tư không còn ở riêng sau khung cửa sổ mà đã trở thành những mẫu chuyện tình đẹp và buồn của Huế. Tôi còn nhớ bác Ấm Mai đã có lần bình luận: “Chuyện của mấy o cũng như là chuyện tình của Huyền Trân – Trần Khắc Chung thuở trước. Có những người đàn bà hy sinh việc lớn cho cuộc tình. Nhưng cũng có những người đàn bà hy sinh cuộc tình cho việc lớn. Thiệt không dễ gì tìm ra một chuẩn mực để phê phán công bằng cho những hệ lụy của tình yêu và lịch sử.”
Con đường Huyền Trân Công Chúa ở Huế là một trong những con đường đẹp nhất nơi đây. Đẹp bởi cái tên gọi diễm kiều và ẩn chứa trong mình cùng lúc vai trò lịch sử đầy bi
hùng của dân tộc và nét đẹp non nước thần kinh.
Tôi một thời là chàng trai Quốc Học lớn lên với niềm mơ mộng hoa niên về con đường áo trắng Đồng Khánh. Nhưng rồi cũng xa Huế, xa con đường Huyền Trân Công Chúa chạy dọc theo dòng sông An Cựu nắng đục mưa trong lên tới Nguyệt Biều Lương Quán. Tôi bỏ Huế mà đi; nhưng mỗi lần về thăm Huế, tôi không thể là gã lưu dân hay người du khách. Tôi thương Huế như thương bóng dáng mẹ mình: Bóng dẫu khuất nhưng niềm tâm cảm vẫn luân lưu ấm nồng trong mạch sống.
(….)
Hôm nay, trên đường về lại Huế trong những ngày đầu xuân Mậu Tuất 2018 mà những chậu mai vàng chưa rụng hết, tôi viết những dòng này trên chuyến bay đêm từ San Francisco về Tân Sơn Nhất. Rồi chỉnh sửa tại Sài Gòn và Huế.
Huế, 01-4-2018
Trần Kiêm Đoàn
(Trích Tạp chí Sông Hương số đặc biệt tưởng niệm Huyền Trân Công Chúa. Tháng 4-2018.)