Mùa Thu, nguồn cảm hứng của những cung bậc phong phú trong cảm xúc và kỷ niệm. Có thể đó là hoài cảm của Prévert khi ông thấy trong đám lá úa được hốt dọn của mùa thu là những kỷ niệm nằm lẫn với tiếc nuối (Les feuilles mortes). Nhà thơ Lý Bạch thì mượn cảnh thu để trải lòng: “Nhớ nhau lá vàng rụng- Rêu xanh ướt não nề”(Gửi người đi xa). Nhưng lạ thay, cũng có gã thi sĩ Tô Như Châu không dùng mùa thu để làm nền cho tình yêu đôi lứa mà lại xem mùa thu chính là đối tượng để dệt thơ: “Thôi thì có em đời ta hy vọng- Thôi thì có em sương khói môi mềm- Có phải em mùa thu Hà Nội- Nghe đâu đây lá ướt và mi xanh.”
Bức tranh tưởng như đơn điệu của mùa thu hóa ra là bối cảnh mời mọc những tiếng lòng khôn nguôi, như nhà thơ Đinh Hùng đã từng thốt lên “Bên này là thu, bên ấy là thơ”(Thu may áo cưới).
Ngọc Bích ngay từ ngoài Bắc đã được giới âm nhạc coi như Ông hoàng nhạc Swing lúc bấy giờ, rồi thì những bản sang trọng tình tứ nhưng tân thời lắm ra đời : Bên đàn xuân hay Trở về bến mơ chẳng hạn. Nguyễn Đình Toàn cũng nhận xét thế này “Nhạc của Ngọc Bích biểu tượng cho tuổi trẻ thành thị một thời ,cái thời ông gọi là’chiến binh’ nhưng’ngát hương thanh bình’ “. Và thời huy hoàng nhất có lẽ là khi ông còn ở Hà Nội rồi theo kháng chiến, vào Nam thì sáng tác đã ít lại , tới nay cũng không nhiều..Bài viết này xin đề cập một trong những bản nhạc mà nhiều người yêu thích của ông mà thôi : Mộng chiều xuân.
Khung cảnh ấy ắt hẳn là mùa xuân trước đó,có khi ở chính Hà Nội hay ở một nơi mà nhớ về Hà Nội,về miền Bắc, lúc thời bấy giờ tân nhạc đang lan tỏa dần dần vào đời sống .Dù thời điểm , không gian không cụ thể (khoảng cuối thập niên 40-đầu thập niên 50). Nếu thu thanh ở HN thì trước đó đã có tiếng hát của nhạc sĩ Mạnh Phát , cũng rất tuyệt hảo không kém ở Sài Gòn sau này qua tiếng hát từ Hà Thanh tới Thanh Lan, Xuân Thu chẳng hạn. Nghe Hà Thanh thì có thể là có chút niềm đợi chờ và mong ngóng hơn của một thiếu nữ đang yêu (thực ra tiếng hát Thanh Lan hay Xuân Thu cũng không kém phần xuân thì và có khi còn tưới mới hơn ) . Theo cảm quan của người viết ấn tượng với tiếng hát của người ca sĩ gốc Huế kia hơn trong cách thể hiện so với các phiên bản khác , cùng với đó là thành công rất nhiều từ hoà âm trong đĩa Continental số 12 .
Mộng Chiều Xuân do Hà Thanh trình bày
Nghe lần đầu ta sẽ thấy một chữ thôi “Đẹp”, nghe rất tròn trịa và đúng cảm xúc.Tiếng vĩ cầm nổi lên cùng ban đại hòa tấu với saxo, dương cầm và nhiều nhạc cụ khác mà với kiến thức hoà âm và về nhạc cụ hạn hẹp thì không thể liệt kê được .
“Gót chiều thầm vương bao nhớ nhung..” Ắt hẳn là một tình xuân còn nồng nàn và đẹp,một chiều xuân đất Bắc nơi thành thị hẳn hoi . Nghe cứ như bị lôi cuốn theo cái hình bóng trong bản nhạc vậy.Nếu đó là buổi chiều mưa thì tuyệt vời lắm .
“Lòng tha thiết buông theo tiếng đàn” Tiếng đàn ấy gợi ra trong người nghe sự lãng mạn và mường tượng nhiều và miên man trong cảm xúc của chính bản nhạc. Xét toàn bài mà được dịch một bài thơ thì cũng sẽ nổi bật bởi phần lời cũng có cách tạo vần riêng (vần “ơ” ),đó là tài năng của chính người sáng tác.
Chỉ cần người ca sĩ buông ra câu bát thôi đã là cả một niềm yêu gần gũi và bầu trời e ấp nhuốm hơi xuân lãng mạn và tình tứ. Rồi bóng hồng”ngây thơ dáng huyền” ấy có thể có thật có khi trong tưởng tượng nhưng không biết rằng khi bản nhạc ra đời và cả sau đó nó có gợi ra một kí ức về Hà Nội hay một miền xa xôi nào đó của những người thanh niên bấy giờ . Chắc là có bởi ai chẳng có lần “đến bên song- lòng em bớt sầu” .Tiếng người yêu “thoáng qua trong giấc mộng”; ban đầu dù “mộng vàng vụt tan” ,vẫn còn đó tiếng dỗi hờn nhẹ nhàng và thầm kín của người con gái .
Hà Thanh là tiếng hát trữ tình ,khả năng âm nhạc và cách truyền tải rất tròn trịa và vừa đủ nhưng gợi dư âm qua làm hơi ngân dài và cách luyến láy đặc biệt kia như đúng tiếng “gió chiều” . Khi thưởng thức ta sẽ thấy nhiều nguồn cảm xúc tình ái nổi lên và lâng lâng và thực sự ngây ngất ,đến nỗi đầy thanh thoát và thuần khiết . Mộng mơ hơi nhiều (vui nguồn sống mơ ,thoáng qua trong giấc mộng, mơ đời ái ân ,sống trong mộng đẹp ngày xuân) nhưng rất “tình”và không tạo cảm giác chán chường của một tình cảm đẹp ,tạo cảm giác thoải mái cho người nghe . Rồi thì tài hoa của người nhạc sĩ từ đó cũng bộc lộ và được mọi người biết tới ,dù mơ hồ nhưng phong trần lãng tử .
Hi vọng những người nghe lại bản nhạc này sẽ sống lại một phần kỉ niệm tươi đẹp mà còn hằng lưu giữ ,đặc biệt với những ai còn nhớ tới mối tình diễn ra trong mùa xuân mơ mộng. Đặc biết đó là sự nhắc tới chất thanh lịch của con người ở nửa đầu thế kỉ XX trong những bản nhạc tình tân nhạc, hình thức ấy mới mẻ nhưng khác với âm nhạc bây giờ có phần bộc lộ thái quá .Nó vẫn mang một hơi thở lúc giao thời ,không buồn mà phơi phới và có cả niềm tin và sức sống lạc quan “Hãy trả lời lòng em mấy câu /Tình duyên với anh trong kiếp nào”; khi “Xuân còn thắm tươi/Em còn mong chờ..” Bản nhạc hoà cùng tiếng đàn du dương lướt băng băng trên tiếng hát nhẹ nhàng và uyển chuyển tạo cảm hứng vô cùng ,cái cảm giác nhã nhặn và lịch sự của một tình yêu thời xưa cũ. Nó gợi nhắc người viết tới một câu thơ của thi sĩ Đông Hồ :
“Gió đông mơn trớn bông hoa nở Cô gái xuân kia háo hức chờ”
Vâng,đó là tâm trạng”háo hức chờ “, sự du nhập của Tây phương đã tạo nên nét đổi khác trong thơ ca và cả âm nhạc , trong nếp sống xưa vẫn hiện hữu và có chỗ cho chính cái mới phát triển. Âm nhạc tiền chiến hình thành cũng một phần từ những bản nhạc hợp xu hướng có phần mới mẻ và đột phá của xã hội Việt Nam lúc ấy.
Trường ca Rồi Hai Mươi Năm Sau do nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng sáng tác cuối thập niên 1950 bao gồm hai phần: Lời Của Mẹ và Lời Của Con. Cả hai ca khúc đều được hãng đĩa Continental mời ca sĩ Hà Thanh thâu âm. Theo thời gian, ca khúc Lời Của Mẹ được gọi là Rồi Hai Mươi Năm Sau. Riêng bài Lời Của Con có sự góp giọng của ca sĩ Trung Chỉnh. Hy vọng trường ca này sẽ gặp duyên và được trình bày trọn vẹn trong một hình thức công phu vừa về mặt thanh nhạc lẫn hòa âm trong một ngày gần đây.
Những ca khúc trong hai tập nhạc Kinh Việt Nam và Ta phải thấy mặt trời được thu thử lần đầu tiên tại Huế ở tư gia Trịnh Công Sơn với sự góp giọng của nữ ca sĩ Hà Thanh, Trịnh Công Sơn và tôi vào khoảng 1972. Lần thu thử này cũng chỉ với một cây đàn thùng do Trịnh Công Sơn đàn đệm. Tuy nhiên những bài ca này đã được thu âm chính thức cùng năm 1972 tại phòng thu Pat Lâm ở Chợ Lớn qua sự trình bày của ba giọng ca nữ là Vân Hòa/Vân Quỳnh/Vân Khanh là những ái nữ của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước và ca sĩ Minh Trang và hai giọng ca nam là Trịnh Công Sơn và tôi. Cũng với tây ban cầm Trịnh Công Sơn đệm nhạc chính, tôi phụ đệm và một người khác cầm phách gõ nhịp. Băng nhạc này đã được phát hành rộng rãi sau đó do người em ruột của Trịnh Công Sơn là anh Trịnh Xuân Tịnh thực hiện và coi sóc …..
….Hiếm khi anh Sơn bộc bạch tâm sự về chiến cuộc vì hầu hết quan niệm của anh đã biểu tỏ trong lời ca. Trịnh Công Sơn cũng thường dẫn giải cho chúng tôi những lời ca của anh, cho dù tưởng tượng, cũng có khi rút từ kinh nghiệm và hoàn cảnh thực tế. Ví dụ: “Mưa hồng” là con đường rưng rưng phượng đỏ. “Hàng cây lá xanh gần với nhau” là những tàng cây long não trên đường Lê Lợi – Huế. “Ngàn cây thắp nến lên hai hàng” là buổi chiều nắng đã tắt dưới thấp, chỉ còn những đọt nắng chạy dài trên hàng cây cao… Hoặc trong ca khúc “Hát trên những xác người” sáng tác sau Mậu Thân: Mẹ vỗ tay reo mừng xác con, chị vỗ tay hoan hô hoà bình, người vỗ tay cho thêm thù hận, người vỗ tay xa dần ăn năn, mà có người cho là vô lý, thì chính là hình ảnh thấy được trong cuộc chiến Mậu Thân – một bà mẹ chạy theo xe kéo xác con, vừa khóc kể vừa cười sằng sặc, vừa vỗ tay hò hát như người điên.
Trích bài phỏng vấn Hoàng Xuân Sơn do tác giả Bùi văn Phú thực hiện Tạp chí Da Màu tháng 5 năm 2011
Để tưởng niệm một năm ngày mất của nhạc sĩ Nguyễn văn Đông(26 tháng 2), xin mời các bạn thưởng thức ca khúc Lời Giã Biệt của nhạc sĩ Nguyễn văn Đông qua tiếng hát ca sĩ Hà Thanh, do hãng đĩa Việt Nam sản xuất ngày 6 tháng 11 năm 1964:
Tưởng niệm ngày mất của nhạc sĩ Phạm Duy 27 tháng giêng
Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi được trích từ Trường ca Con Đường Cái Quan do nhạc sĩ Phạm Duy bỏ ra nhiều năm cuối thập niên 50 để sáng tác. Trường ca bao gồm 19 đoản khúc , là một hành trình xuyên Việt qua âm nhạc. Ca khúc Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi lấy bối cảnh miền Trung để nói về Huyền Trân Công Chúa(Trần Thị Ngọc Bảo 陳氏玉寶), đã làm ái cơ cho vua Champa Chế Mân để đánh đổi hai Châu Ô và Châu Lý. Hôn nhân kết thúc chỉ sau một năm khi vua Champa qua đời, và công chúa Ngọc Bảo trốn về Thăng Long để thoát tục lệ bị thiêu sống theo vua. Bà lui về Bắc Ninh để xuất gia với pháp hiệu Hương Tràng. Ca khúc mang âm hưởng Nam Bình của xứ Huế đã được Thái Thanh trình bày trong đợt thâu âm đầu tiên cho Con Đường Cái Quan năm 1960, sau đó được nhiều chương trình ca nhạc trích ra để các giọng ca như Hà Thanh và Hồng Vân trình bày.
Sau đây là Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi qua ba tiếng hát Thái Thanh, Hà Thanh và Hồng Vân:
Hoàng Giác sinh năm 1924; quê gốc của ông là làng Chèm, nay thuộc phường Thụy Phương, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội. Cha của Hoàng Giác là một người chơi đàn bầu rất hay nhưng lại ham mê môn quyền anh, từng giữ chức Chủ tịch Liên đoàn Quyền anh Bắc Kỳ. Bản thân Hoàng Giác cũng là người say mê thể thao. Thuở nhỏ, ông học trường Bưởi. Từ khi còn là học sinh, ông đã tìm tòi học hỏi nhạc theo các tài liệu sáng tác cũng như hòa thanh của Pháp. Năm 1945 ông viết ca khúc đầu tay “Mơ hoa”.
Trong thời gian kháng chiến chống Pháp, Hoàng Giác cùng gia đình sơ tán lên chiến khu Việt Bắc. Cuối năm 1946, ông sáng tác bài hát “Ngày về” khi còn là một đội viên trong đoàn tuyên truyền của cách mạng được trở về thăm gia đình sau những chuyến đi công tác. Theo Hoàng Giác, đây chính là ca khúc ông ưng ý nhất. Bài này đã được nhiều ca sĩ thu âm như tài tử Ngọc Bảo, Ái Vân, Mai Hoa, Anh Thơ,… Năm 1948, Hoàng Giác trở lại Hà Nội và là một ca sĩ được nhiều người yêu mến.
Hoàng Giác sáng tác không nhiều, chỉ khoảng 20 ca khúc. Trong số đó, có những bài hát nổi tiếng và vượt thời gian như “Mơ hoa”, “Ngày về”, “Lỡ cung đàn”,…Ông khiêm tốn: “Tôi sáng tác không nhiều và so với các nhạc sĩ cùng thời thì đóng góp của tôi cho nền âm nhạc nước nhà không được bao nhiêu.”
Hoàng Giác chuyên sử dụng nhạc cụ là đàn Ghi-ta Hawaii (còn gọi là Hạ Uy cầm) và từng nhiều năm làm giảng viên ghi-ta tại Trường Sư phạm Nhạc – Họa Trung ương và Trường Âm nhạc dân lập.
Hoàng Giác lập gia đình với bà Kim Châu vào năm 1951. Hai ông bà có người con trai là nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm.
Ngày 14 tháng 9 năm 2017, Hoàng Giác qua đời tại nhà riêng ở Hà Nội .
Sau đây là năm ca khúc của nhạc sĩ Hoàng Giác qua tiếng hát ca sĩ Hà Thanh (trong hình từ trái sang: ca sĩ Mai Hương, Hoàng Oanh, Hà Thanh):
Thuở ấy, tôi hai mươi tuổi. Tháng 9, mùa thu, tôi trở về quê nhà Quảng Nam, cầm cây đàn guitar lên đồi sim xưa. Người bạn nghèo thời trung học của tôi không còn nữa, chỉ còn đây khu đền tháp với những nàng Apsara lặng lẽ nhảy múa ngàn năm. Thuở ấy, tâm hồn tôi trong sáng lắm, cứ y như dòng suối trong vắt êm đềm xuôi chảy dưới chân đồi. Mùa thu, hoa sim tím nở như một tấu khúc dịu dàng. Hoa sim, cái màu hoa tím nhạt lãng mạn, bình dị giữa thu vàng sao mà gợi nhớ đến thế. Tôi nhớ hoa, nhớ người. Và úp mặt sau thùng đàn làm bàn, tôi đặt tờ giấy kẻ nhạc lên, viết Thu, hát cho người. Dòng sông nào đưa người tình đi biền biệt. Mùa thu nào cho người về thăm bến xưa. Bản tình ca thuở đôi mươi bắt đầu với hai câu hỏi tu từ như thế. Hỏi để mà hỏi với chính mình và biết rằng không có câu trả lời. Cái tựa ca khúc là Thu, hát cho người thật ra là hát cho chính mình, hát với mùa sim, tháp cổ, dòng sông. Hoàng hạc bay, bay mãi bỏ trời mơ. Về đồi sim, ta nhớ người vô bờ. Bài Hoàng hạc lâu của thi sĩ Thôi Hiệu có câu “Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản” (Hạc vàng bay một lần là không trở lại nữa). Tôi lấy ý thơ của người xưa để nói đến bạn mình. Ca từ như một tiên tri định mệnh; chúng tôi chẳng bao giờ được gặp lại nhau. Sao mà trùng lặp với câu thơ của Guillaume Apollinaire từng viết “nous ne nous verrons plus sur terre” (Chúng ta sẽ không tao phùng được nữa. Mộng trùng lai không có trên đời – Bùi Giáng dịch). Ta vẫn chờ em dưới gốc sim già đó. Để hái dâng người một đóa đẫm tương tư. Hai câu này làm lắm người thắc mắc.
Năm 2007, nhà văn Sơn Nam từng “phê bình” tôi: “Mày nói dóc. Cây sim ngoài Quảng Nam của mày thấp tịt, vậy mày ngồi chỗ nào để đợi con nhỏ đó? Mà cái đồi sim thì trống huơ trống hoác, con nhỏ đó có đến thì mày mần ăn được gì?”. Nhiều người cũng có thắc mắc tương tự như ông già Nam Bộ. Thực ra, cây sim già không nhỏ, đặc biệt là khi mọc trên đồi cát. Có cây cao vài ba mét, tỏa bóng mát quanh năm. Và như tôi đã nói, thuở ấy lòng tôi trong sáng lắm cho nên tôi cũng chẳng bao giờ dám nghĩ tới hai chữ “mần ăn” thông thường vốn thuộc phạm trù hình nhi hạ! Bài hát thoáng một chút suy nghĩ rất Lão – Trang về số phận con người, tình yêu và sự xa biệt: Thời gian nào trôi bồng bềnh trên phận người. Biệt ly nào không muộn phiền trên dấu môi. Mùa vàng lên biêng biếc bóng chiều rơi. Nhạc hoài mong ta hát vì xa người. Vẫn là những câu hỏi tu từ không có lời đáp. Ngay khi viết xong, tôi đã hình dung được đây là một bài tình ca hay của đời mình.
Từ trái: Ca sĩ Xuân Thu, Quỳnh Giao, Hà Thanh, Mai Hương
Bài hát Thu, hát cho người được đưa cho ca sĩ Hà Thanh, 2 tuần sau được hát trên Đài Phát thanh Sài Gòn bởi hai danh ca Hà Thanh và Anh Ngọc; sau đó là Phượng Bằng, Mai Hương, Quỳnh Dao, Kim Tước, Vân Quỳnh, Vân Hà, Ngọc Long… Bài hát nhanh chóng trở nên nổi tiếng. Cho đến bây giờ đã là 43 năm, Thu, hát cho người đã được đặt tên cho rất nhiều chương trình âm nhạc mùa thu hằng năm. Thời đôi mươi, tôi để lại cho cuộc sống và bạn yêu nhạc Thu, hát cho người, Chiều mơ, Tiếng hát trên đồi Tăng Nhơn Phú. Thời năm mươi, sáu mươi, tôi để lại Điệu buồn phương Nam, Đêm Gành Hào nghe điệu Hoài lang, Đường về, Mùa Xuân hát trên ngọn cây tùng, Xuân ca vô tận. Điều lạ lùng là càng về già, âm nhạc của tôi càng vui lên. Với đời tôi, Thu, hát cho người là một dấu ấn đẹp, thậm chí còn tạo nên những giai thoại, huyền thoại. Tôi thầm nghĩ 143 chữ trong bản tình ca đó là những viên ngọc quý…
Nhạc sư Nghiêm Phú Phi có năng khiếu âm nhạc từ thuở nhỏ và đến năm 15 tuổi thì đã xông pha ngoài đời bằng nghề đệm đàn piano ở khắp các phòng trà, vũ trường ở Sài Gòn, Chợ Lớn. Đến năm 19 tuổi thì ông một mình sang Pháp du học và năm 1955 thì đỗ ưu hạng trong lĩnh vực biểu diễn piano và hòa âm. Trong đỉnh cao sự nghiệp, ông đã sáng tác những hòa tấu khúc như Divertimento 1, Divertimento 2, Apollo, kết hợp dàn nhạc tây phương với nhạc cụ dân tộc trên nền nhạc ngũ cung qua những sáng tác như Fantasia 1, Fantasia 2. Ông cũng đã soạn hòa âm cho những nhạc phẩm giá trị như Hòn Vọng Phu của Lê Thương, Trường ca Con Đường Cái Quan và Mẹ Việt Nam của Phạm Duy, hoặc Hội Trùng Dương của Phạm Đình Chương. Từ năm 1970 đến 1975, ông là Giám độc Trường Quốc Gia Âm Nhạc và Kịch Nghệ Sài Gòn.
Mặt khác, những ai quan tâm đến thời kỳ sung mãn của đĩa nhựa 45 vòng hoặc 33 vòng của Việt Nam trong thập niên 1960 đều nhận thấy ông là một trong những nhạc sĩ được trọng dụng nhất để hòa âm cho rất nhiều ca khúc từ tiền chiến đến thị trường: “Nhạc sư Nghiêm Phú Phi chẳng từ chối việc gì trong khả năng chuyên biệt của mình. Không chỉ loại nhạc thính phòng, ông nói là với các bài ở thể loại thấp mà nhờ đến ông thì ông hòa âm sao để nâng giá trị bài đó lên. Việc này, chúng ta đã thấy thể hiện, như bài “Nửa đêm ngoài phố” của Trúc Phương chẳng hạn, nhờ tài hòa âm của Nghiêm Phú Phi mà nổi tiếng, và tên tuổi ca sĩ hát bài ấy là Thanh Thúy cũng được đưa lên theo. Đó cũng là trường hợp của Nhật Trường, Hoàng Oanh … Trầm Tử Thiêng khi mới viết nhạc, đã nhờ ông tiếp tay hòa âm cho bài bản của mình.”
Sau đây là một số ca khúc đã được nhạc sĩ Nghiêm Phú Phi hòa âm và ghi vào đĩa nhựa hoặc băng nhựa với tiếng hát Hà Thanh:
